ऑप्शन ट्रेडिंग (Options Trading) म्हणजे शेअर मार्केटमध्ये फ्युचर्स अँड डेरिव्हेटिव्हज (F&O) या विभागात होणारी एक ट्रेडिंग पद्धत आहे. यात तुम्ही एखाद्या शेअरचा किंवा इंडेक्सचा भाव पुढे वाढेल की कमी होईल यावर “हक्क” (Right) खरेदी किंवा विक्री करता, पण थेट शेअर खरेदी करत नाही.
थोडक्यात:
🔹 Option म्हणजे काय?
-
ऑप्शन हा एक Contract (करार) असतो.
-
तो तुम्हाला ठरावीक किंमतीवर (Strike Price) ठरावीक कालावधीत शेअर खरेदी (Call Option) किंवा विक्री (Put Option) करण्याचा हक्क देतो.
-
पण तुम्हाला बंधन नसते – तुम्हाला नको असेल तर तो हक्क वापरू नये (म्हणून त्याला Option = पर्याय म्हणतात).
ऑप्शनचे प्रकार:
-
Call Option (कॉल ऑप्शन) →
जर तुम्हाला वाटत असेल की एखाद्या शेअरचा भाव वाढणार आहे, तर Call Option खरेदी करता. -
Put Option (पुट ऑप्शन) →
जर तुम्हाला वाटत असेल की एखाद्या शेअरचा भाव कमी होणार आहे, तर Put Option खरेदी करता.
उदाहरण (सोपं करून):
-
समजा, रिलायन्सचा शेअर आत्ता ₹2500 आहे.
-
तुम्ही ₹2600 Strike Price वर Call Option घेतला (१ महिना वैध).
-
जर महिन्याभरात रिलायन्स ₹2700 गेला → तुम्हाला नफा होईल.
-
पण जर तो ₹2600 खालीच राहिला → तुम्ही फक्त घेतलेल्या ऑप्शनचा प्रीमियम गमवाल (मोठं नुकसान नाही).
महत्वाचं:
-
ऑप्शन ट्रेडिंगमध्ये लेवरेज (कमी पैशात मोठा सौदा) मिळतो.
-
पण त्यात Risk (धोका) जास्त असतो, विशेषतः नवशिक्यांसाठी.
-
त्यामुळे चांगलं शिकल्याशिवाय मोठ्या रकमा गुंतवणं धोकादायक ठरू शकतं.
ऑप्शन ट्रेडिंग शिकण्यासाठी स्टेप-बाय-स्टेप रोडमॅप
छान 👍 चला मग एकदम सोप्या भाषेत Option Trading शिकण्यासाठी Step-by-Step रोडमॅप पाहू.
🪜 Step-by-Step रोडमॅप
1. बेसिक समजून घ्या
-
Share Market कसे चालते हे नीट समजून घ्या (Cash Market → Shares घेणं/विकणं).
-
मग Derivatives म्हणजे काय ते शिका. (F&O = Futures & Options)
-
Call आणि Put Option म्हणजे काय, Strike Price, Premium, Expiry Date हे शब्द नीट लक्षात ठेवा.
2. ऑप्शनचे मेकॅनिक्स शिका
-
Call Option = भाव वाढेल यावर बेट.
-
Put Option = भाव कमी होईल यावर बेट.
-
Premium → हा Option खरेदी करण्यासाठी द्यावा लागणारा दर.
-
Expiry → ज्या तारखेला Option Contract संपतो.
-
ITM (In The Money), OTM (Out of The Money) ही टर्म्स समजून घ्या.
3. Option Greeks समजून घ्या (थोडं अॅडव्हान्स पण महत्वाचं)
-
Delta → शेअरचा भाव बदलला तर Option वर काय परिणाम होईल.
-
Theta → वेळ जसा जाईल तसं Premium कसं कमी होतं.
-
Vega → Market चा Volatility (हलचाल) Premium वर कसा परिणाम करतो.
-
Gamma → Delta किती वेगाने बदलतो.
हे शिकल्याशिवाय प्रो ट्रेडिंग करणं धोक्याचं ठरतं.
4. साधे स्ट्रॅटेजीज वापरायला शिका
सुरुवातीला फक्त Option Buying (Call किंवा Put घेणं) करून सराव करा.
नंतर हळूहळू स्ट्रॅटेजीज शिका:
-
Covered Call
-
Protective Put
-
Bull Call Spread
-
Bear Put Spread
-
Iron Condor
5. पेपर ट्रेडिंग करा (Practice without risk)
-
Zerodha, Upstox, Sensibull सारख्या अॅप्सवर व्हर्च्युअल ट्रेडिंग सुरू करा.
-
खरं पैसे गुंतवण्याआधी किमान १-२ महिने सराव करा.
6. Risk Management
-
एकाच ट्रेडमध्ये जास्त पैसे टाकू नका.
-
Stop Loss ठेवा.
-
"प्रीमियम गमावलं तर किती नुकसान होईल?" आधीच विचार करा.
-
लोभीपणा करू नका – Options मध्ये पटकन पैसा मिळतो, पण तितक्याच पटकन जातोही.
7. लहान रकमेतून सुरुवात करा
-
सुरुवातीला फक्त Premium Buying करा (Call किंवा Put).
-
Option Writing (विक्री) advanced आहे → त्यात risk अमर्याद असतो, त्यामुळे नंतर शिका.
👉 हे सगळं शिकलं की Option Trading हळूहळू क्लिअर होईल.
एक रिअल लाईफ Example (Profit/Loss कॅलक्युलेशनसह) Call Option आणि Put Option दोन्हीचं?
छान! 👍 चला तर मग एकदम रिअल लाईफ उदाहरण पाहू – Call Option आणि Put Option दोन्हीचं.
🔹 उदाहरण १ – Call Option (भाव वाढेल असं गृहित धरून)
-
Reliance चा सध्याचा भाव (Spot Price) = ₹2500
-
तुम्ही ₹2550 Strike Price वर Call Option घेतला.
-
Premium (Option खरेदी करण्याचा खर्च) = ₹40 (प्रति शेअर)
-
१ लॉट = 505 शेअर्स (Reliance चा Lot Size)
👉 एकूण गुंतवणूक = 40 × 505 = ₹20,200
परिस्थिती १ – Reliance ₹2650 ला गेला (Expiry ला)
-
Intrinsic Value = Spot (2650) – Strike (2550) = ₹100
-
Profit = (100 – 40) × 505 = ₹30,300
✅ नफा = ₹30,300
परिस्थिती २ – Reliance ₹2500 ला राहिला (Expiry ला)
-
Strike (2550) पेक्षा भाव कमी → Option व्यर्थ ठरेल.
-
नुकसान = Premium = ₹20,200
❌ नुकसान = ₹20,200 (जास्तीत जास्त loss हाच आहे)
🔹 उदाहरण २ – Put Option (भाव कमी होईल असं गृहित धरून)
-
Infosys चा सध्याचा भाव (Spot Price) = ₹1500
-
तुम्ही ₹1480 Strike Price वर Put Option घेतला.
-
Premium = ₹25 (प्रति शेअर)
-
१ लॉट = 300 शेअर्स
👉 एकूण गुंतवणूक = 25 × 300 = ₹7,500
परिस्थिती १ – Infosys ₹1400 ला खाली आला (Expiry ला)
-
Intrinsic Value = Strike (1480) – Spot (1400) = ₹80
-
Profit = (80 – 25) × 300 = ₹16,500
✅ नफा = ₹16,500
परिस्थिती २ – Infosys ₹1520 वर गेला (Expiry ला)
-
Spot Strike पेक्षा जास्त → Option व्यर्थ ठरेल.
-
नुकसान = Premium = ₹7,500
❌ नुकसान = ₹7,500 (जास्तीत जास्त loss हाच आहे)
📌 थोडक्यात:
-
Option Buyer ला मर्यादित Loss (प्रीमियम इतकाच) + अमर्याद Profit होऊ शकतो.
-
Option Seller/Writer ला मर्यादित Profit (प्रीमियम इतकाच) + अमर्याद Loss होऊ शकतो.
Option Buying vs Option Selling (Pros & Cons) तुलना टेबलमध्ये
छान 👌 चला मग Option Buying vs Option Selling तुलना एका टेबलमध्ये करूया.
📊 Option Buying vs Option Selling
घटक (Factor) | Option Buying (Call/Put घेणं) | Option Selling (Writing) |
---|---|---|
गुंतवणूक (Capital Required) | कमी (फक्त Premium द्यावा लागतो) | जास्त (Margin द्यावा लागतो) |
नफा (Profit Potential) | अमर्याद (Call मध्ये भाव खूप वाढला तर, Put मध्ये खूप कमी झाला तर) | मर्यादित (फक्त घेतलेला Premium मिळतो) |
नुकसान (Loss Potential) | मर्यादित (फक्त दिलेला Premium) | अमर्याद (भाव उलट दिशेने गेला तर मोठं नुकसान) |
Risk Level (धोका) | कमी (नुकसान निश्चित) | खूप जास्त (Risk अमर्याद) |
Time Decay (Theta Effect) | नुकसान होतं (वेळ जसजसा जातो तसं Premium कमी होतं) | फायदा होतो (वेळ जसा जातो तसं Premium कमी होतं) |
कधी वापरतात? | जेव्हा मोठा मूव्हमेंट होईल असं वाटतं | जेव्हा Market Range-bound राहील असं वाटतं |
नवशिक्यांसाठी? | ✅ होय, सुरक्षित (लहान नुकसान) | ❌ नाही, खूप Risky |
थोडक्यात:
-
Option Buyer → मर्यादित Loss, अमर्याद Profit (Safe for Beginners).
-
Option Seller → मर्यादित Profit, अमर्याद Loss (फक्त अनुभवी लोकांसाठी).
👉 सोप्या भाषेत २ बेसिक स्ट्रॅटेजीज (जशा Bull Call Spread, Bear Put Spread) ज्यात Loss पण मर्यादित राहतो आणि Risk कमी होतो?
छान! 👍 आता मी तुला दोन बेसिक Options Strategies सांगतो ज्यात Risk मर्यादित असतो आणि नवशिक्यांसाठी सुरक्षित मानल्या जातात.
🔹 1) Bull Call Spread (भाव वाढेल असं वाटत असेल तर)
👉 ही Strategy Call Option Buying + Call Option Selling अशी असते.
कसं करायचं?
-
कमी Strike Price वर Call Option Buy करा.
-
जास्त Strike Price वर Call Option Sell करा.
उदाहरण:
-
Reliance Spot Price = ₹2500
-
तुम्ही ₹2500 Call Option Buy केला (Premium ₹50)
-
तुम्ही ₹2600 Call Option Sell केला (Premium ₹20)
➡️ Net Premium = 50 – 20 = ₹30 (एकूण खर्च)
Result:
-
जर Reliance ₹2700 गेला → Profit = Max ₹70 (Strike Difference 100 – Net Premium 30)
-
जर Reliance ₹2500 खाली राहिला → Loss = Max ₹30 (फक्त Net Premium)
✅ फायदा → Loss मर्यादित, Profit पण निश्चित.
❌ तोटा → फक्त Call घेण्याइतकं अमर्याद Profit मिळत नाही.
🔹 2) Bear Put Spread (भाव कमी होईल असं वाटत असेल तर)
👉 ही Strategy Put Option Buying + Put Option Selling अशी असते.
कसं करायचं?
-
जास्त Strike Price वर Put Option Buy करा.
-
कमी Strike Price वर Put Option Sell करा.
उदाहरण:
-
Infosys Spot Price = ₹1500
-
तुम्ही ₹1500 Put Option Buy केला (Premium ₹40)
-
तुम्ही ₹1400 Put Option Sell केला (Premium ₹15)
➡️ Net Premium = 40 – 15 = ₹25 (एकूण खर्च)
Result:
-
जर Infosys ₹1350 ला खाली आला → Profit = Max ₹75 (Strike Difference 100 – Net Premium 25)
-
जर Infosys ₹1500 वरच राहिला → Loss = Max ₹25 (फक्त Net Premium)
✅ फायदा → Loss मर्यादित, Risk Control.
❌ तोटा → फक्त Put घेण्याइतकं अमर्याद Profit मिळत नाही.
📌 महत्वाचं:
या Spread Strategies मध्ये Risk Limited + Profit Limited असतो → त्यामुळे नवशिक्यांसाठी सुरक्षित.
व्हिज्युअल डायग्राम (Profit/Loss Graph)
ही बघ 👉 Bull Call Spread (डावीकडे) आणि Bear Put Spread (उजवीकडे) ची Profit/Loss ग्राफ्स.
-
निळ्या/जांभळ्या रेषा = Net Profit/Loss
-
हिरवी तुटक रेषा = Option Buy केलेला Strike
-
लाल तुटक रेषा = Option Sell केलेला Strike
📌 दोन्हीमध्ये Loss मर्यादित आहे आणि Profit पण निश्चित आहे.
प्रॅक्टिकल स्ट्रॅटेजीज (जशा Iron Condor आणि Protective Put)
छान! 👍 आता आपण अजून २ प्रॅक्टिकल स्ट्रॅटेजीज पाहू:
🔹 1) Protective Put (Insurance Strategy)
👉 हिला “Portfolio Insurance” असंही म्हणतात.
कसं करायचं?
-
तुम्ही आधीच शेअर खरेदी केला आहे (Long Position).
-
त्याच शेअरवर Put Option खरेदी करा (Downside Protection साठी).
उदाहरण:
-
Infosys शेअर = ₹1500 ला 300 शेअर्स घेतले.
-
त्यावर ₹1480 Strike Price Put Option घेतला (Premium ₹25).
➡️ जर Infosys ₹1400 ला घसरला तर?
-
शेअरवर नुकसान = ₹100 × 300 = ₹30,000
-
पण Put Option Profit = (1480 – 1400 – 25) × 300 = ₹16,500
-
Net Loss कमी होतो → Protection मिळते.
✅ फायदा → शेअरवर Loss कमी होतो (Insurance).
❌ तोटा → जर शेअर वाढला तर Put चा Premium वाया जातो.
🔹 2) Iron Condor (Range-Bound Market Strategy)
👉 ही Strategy Market फार वाढणार नाही किंवा फार घसरणार नाही, Range मध्ये राहील असं वाटतं तेव्हा वापरतात.
कसं करायचं?
-
एक जास्त Strike वर Call Sell करा.
-
त्याच्यापेक्षा वरचा Call Buy करा.
-
एक कमी Strike वर Put Sell करा.
-
त्याच्यापेक्षा खालीला Put Buy करा.
उदाहरण: (Nifty Spot = 19,800 धरून)
-
20,000 Call Sell (Premium ₹100)
-
20,200 Call Buy (Premium ₹40)
-
19,600 Put Sell (Premium ₹90)
-
19,400 Put Buy (Premium ₹30)
➡️ Net Premium मिळतो = (100 – 40) + (90 – 30) = ₹120
Result:
-
जर Nifty 19,600 ते 20,000 या Range मध्ये राहिला → Max Profit = ₹120 (संपूर्ण Premium).
-
जर Market खूप वर/खाली गेला → Loss होईल, पण तो Limited आहे (Buy केलेल्या Options मुळे).
✅ फायदा → Range-bound Market मध्ये हाय Probability Strategy.
❌ तोटा → मोठा Trend आल्यास Loss (पण Limited).
📌 थोडक्यात:
-
Protective Put = Insurance (Downside Protection).
-
Iron Condor = Range-bound Market मध्ये Premium खाण्याची Strategy.
Profit/Loss Graphs
ही बघ 👉
-
डावीकडे → Protective Put (शेअर + Put Option = Insurance)
-
उजवीकडे → Iron Condor (Range-bound Market मध्ये Premium कमावण्याची Strategy)
📌 Protective Put मध्ये Loss खूप कमी होतो (Insurance सारखं काम).
📌 Iron Condor मध्ये Range मध्ये मार्केट राहिलं तर Stable Profit मिळतो, Risk Limited असतो.